مایا نام گروهی از اقوام سرخ‌پوست[۱] در جنوب مکزیک و شمال آمریکای مرکزی و نام تمدنی قدیمی[۲] در همین منطقه است. مایاها که از مشهورترین قبایل سرخپوست بودند معمولا شهرهایشان را در دل جنگل‌های بارانی می‌ساختند. حوزه زندگی و فعالیت مایاها حدود جنوبی کشور مکزیک و نیز سرتاسر گواتمالا و السالوادر را شامل می‌شد.[۳] شهریگری قوم مایا از جمله تمدن‌های بسیار پیشرفته آمریکای مرکزی بوده که دست‌آوردهای آن در هنر، معماری، ستاره‌شناسی و ریاضیات بسیار چشمگیر بود.[۴] هم اکنون نیز گروه‌هایی از اقوام مایا در مکزیک و گواتمالا بسر می‌برند.[۵] مایاها با بهره‌گیری از تمدن‌های گذشته خود نظیر اولمک توانستند[۶] در خلال سالهای۲۵۰ تا۹۰۰ پس از میلاد تمدنی عظیم را در آمریکای مرکزی پایه‌گذاری نمایند.[۷] تاریخ مایاها به سه دوره مهم بخش‌بندی شده است و دوران‌های پیشاکلاسیک یا زندگی ابتدایی و دوران کلاسیک یا عصر طلایی و دوره پساکلاسیک یا افول این تمدن را شامل می‌شود.این قوم که به گویش‌های متعدد زبان مایایی تکلم می‌کردند و نوعی خط ابتدایی هیروگلیفی نیز داشتند که آثاری را به آن می‌نوشتند.[۸] تمدن مایا بدست اقوام مجاور ضعیف شده و سرانجام با هجوم اسپانیایی‌ها از میان رفت.پیش از این اضمحلال مایاها به دلیل نامشخصی به یکباره تمدن و شهرهای عظیم را رها کردند و دامان کوهستان‌ها پناه بردند.به دلیل از میان رفتن آثار مکتوب آن دوره و روایات گوناگون دلیل آن هنوز مشخص نیست.پس از آن تمدن مایا رها شد و اقتدار مایاهای کوهستان نیز ابتدا بدست آزتک‌ها و سپس اسپانیایی‌ها از میان رفت.جمعیت مایاهای امروزی که از بازماندگان فرمانروایان دوران باستان آمریکای مرکزی می‌باشند حدود هفت میلیون تن است که بیشتر در جنوب مکزیک و نواحی کوهستانی گواتمالا و بلیز به‌سر می‌برند.[۹]تاریخچه مرکز شهر تیکال در اوج قدرت خود در دوران کلاسیک مایا گمانه زنی درباره زمان ورود مایاها به آمریکای مرکزی به حدود قرن دهم پیش از میلاد معطوف می‌شود و نخستین نشانه‌های استقرار و سکونت بومیان در اکتشاف‌های باستان‌شناسی مربوط به ۲۶۰۰ پیش از میلاد در کشور بلیز تعیین شده‌است.[۱۰] تقویم مایایی به ۳۱۱۴ پیش از میلاد اشاره دارد و البته یک داستان قدیمی پذیرفته شده مایایی نیز حوادث ۱۸۰۰ پیش از میلاد را توصیف کرده‌است. در دوران آغازین پیدایی مایاها آنها از ابتدا از نواحی شمالی آمریکا به سمت جنوب آمدند و با سکونت در ارتفاعات گواتمالا تمدنی عظیم پدید آمد. تاریخ تمدن مایاها به سه دوره پیشاکلاسیک-کلاسیک و پساکلاسیک دسته‌بندی شده‌است.[۱۱] دوران پیشاکلاسیکدوران پیشاکلاسیک تمدن مایا از حدود ۱۰۰۰ پیش از میلاد تا ۲۵۰ میلادی را در بر می‌گیرد.[۱۲] خود این دوره به سه مرحله اولیه میانه و پایانی بخش بندی شده‌است.[۱۳] با آغاز این دوران که با اکتشافات انجام شده به اواخر هزاره دوم پیش از میلاد باز می‌گردد گرایش به شهرنشینی و زندگی شهری پدید آمد روستاها و شهرهایی ایجاد شد.[۱۴] خط مایایی بوجود آمد و زندگی قدیمی مایایی در اوایل این دوران که مبتنی بر شکار و خوشه چینی بود به زندگی شهری و کشاورزی مبدل گردید.[۱۵] اطلاعات از دوران اولیه زندگی مایاها اندک است اما از دوران میانه که مربوط به چهار سدهٔ پیش از میلاد می‌باشد با توجه به اکتشافات باستان شناسی اطلاعات بیشتری بدست آمده که آمیختگی فرهنگی مایا با تمدن اولمک -از سنت‌های پیشین- را نشان می‌دهد.[۱۶] در مرحله پایانی دوران پیشاکلاسیک مایا بناهای اصلی شهرنشینی پدید آمد، این مرحله تا ۲۵۰ میلادی به طول انجامید.[۱۷] این مرحله پایانی را به واقع آغاز عصر شکوفایی تمدن مایا دانسته‌اند.[۱۸] دوران کلاسیک تمدن مایا [ویرایش] نیایشگاه هرمی کوکولکان در چیچن ایتزا، ساخته شده در سده یازدهم میلادی این مرحله که عصر طلایی مایا محسوب می‌شود، از ۲۵۰ تا۹۰۰ میلادی بود و در آن مایاها به اوج عظمت و درخشش خود رسیدند.دولت-شهر‌های بزرگ پدید آمد و شهرهایی مانند تیکال ساخته شد. در آن دوران تخمین زده می‌شود که نزدیک به دومیلیون تن در محدوده مایانشین بسر می‌بردند که یکصدهزارتن از آنان ساکن شهر تیکال بودند.[۱۹] بیشتر بناهای ساخته شده بجز خانه‌ها و امکانات شهری نظیر آبراهه‌ها به بناهای عظیم و فاخر مذهبی مربوط می‌شد. شهرهای باشکوهی مانند کوپان، چیچن ایتزا، تیکال، تئوتیهواکان و پالنکه در منطقه یوکاتان پدید آمد.[۲۰] در این دوره بکارگیری طلا در مناسبت‌های مذهبی و نیز جهت آرایش و تزیین رایج بوده‌است.[۲۱] دوران درخشش این تمدن که در بکارگیری خطی هیروگلیفی و نیز ریاضیات و معماری به شکوفایی رسیده بود در اواخر این دوره که به دوره طلایی نیز شهرت دارد رو به افول گذارد. مایاها به دلایلی که هنوز کاملا مشخص نیست ناگهان شهرهای بزرگ و باشکوه خود را ترک گفته و بیشتر سرزمین‌های خود را به اقوام نیمه بدوی همسایه خود سپردند. این اضمحلال فرهنگی را گاهی بدلیل شیوع بیماری و یا افزایش بی‌رویه جمعیت و نبود موادغذایی کافی دانسته‌اند.از آن دوره تاریخ مایا وارد مرحله پسا کلاسیک شد.[۲۲] دوران پساکلاسیک و ورود مهاجمان اروپایی [ویرایش] مایاها که فاقد سلاح گرم بودند بصورت گسترده به اسارت اسپانیایی‌ها درمی آمدند. گاهی اوقات نیز بطرز فجیعی قتل عام می‌شدند دوران پساکلاسیک تمدن مایا از ۹۰۰ میلادی تا قرن شانزدهم که زمان ورود مهاجمان اسپانیایی بود را دربرمی‌گیرد.[۲۳] مایاها در یکی از سربه‌مهرترین رویدادهای تاریخی به طرز مرموز و ناشناخته‌ای ناگهان تمام سرزمین‌های متمدن و آباد خود را ترک کرده و به کوهستان‌ها پناه بردند. دلیل این کوچ ناگهانی مشخص نیست که چگونه شد که شهرهای باشکوه و عظمت مایاها ناگهان خالی از سکنه شد.[۲۴] فرضیه‌های گوناگونی نظیر شیوع بیماری واگیر یا حملات مهاجمان بدوی و نیز باورهای مذهبی مطرح شده‌است اما هیچ یک تا کنون مورد تایید واقع نشده‌است.[۲۵] اقوام جدیدی آمدند و سرزمین‌های مایاها را تسخیر کردند. شهر بزرگ چیچن ایتزا بدست قوم تولتک که از اقوام نیمه وحشی ساکن ارتفاعات مکزیک بود افتاد. اقوام دیگری نیز فتح سرزمین‌های دیگر مایایی را آغاز کردند و تقریبا تمام ماحصل تمدن مایایی از دست رفت. این روند تا قرن سیزدهم ادامه داشت و در نهایت در قرن سیزدهم مایاها موفق شدند دوباره حاکمیت شهرهای خود را بدست بگیرند.[۲۶] اما با این تفاوت که بجای یک حکومت آن زمان شانزده حکومت کوچک در سرزمین‌های مایا حکومت می‌کردند.[۲۷] فرهنگ مایایی هم به نسبت دوره گذشته بسیار ضعیف تر و کم توان‌تر شده بود و تقریبا زیر سایه تمدن آزتک قرار گرفت و در نهایت بدست اسپانیایی‌های مهاجم تمدن مایا برچیده شد.[۲۸] فتح یوکاتان توسط اسپانیایی از پیروزی بر سایر تمدن‌ها و ملل آمریکایی دشوارتر بود[۲۹] و اگرچه ظرف پنجاه سال پیروز شدند اما حدود یکصدوهفتاد سال طول کشید تا بطور کامل بر این سرزمین‌ها تسلط بیابند. ورود اسپانیایی‌ها در سال ۱۵۱۱ بود و ایتزا آخرین مقاومتی بود که در سال ۱۶۹۷ درهم شکست. در هنگام فتح سرزمین‌های مایا اسپانیایی‌ها با قومی مواجه بودند که دیگر استقلال سیاسی و توان نظامی فوق‌العادهٔ سال‌های گذشته خود را نداشتند اما به‌شدت در برابر متجاوزان اروپایی ایستادگی نشان دادند. به نحوی که هرناندز دکوردوبا کاشف اسپانیایی این سرزمین بر اثر زخمی که در نبرد برداشته‌بود جان خود را از دست داد.[۳۰] مایاها مدت‌ها بعنوان رعیت اسپانیا در نواحی کوهستانی زندگی خود را ادامه دادند[۳۱] و هنوز شمار بسیاری از آنان در کشورهای مکزیک، گواتمالا، بلیز و السالوادور بسر می‌برند که سنت فراوانی را از نیاکان متمدن خود در دو هزاره قبل حفظ کرده‌اند. شمار مایاهای امروزی حدود هفت میلیون نفر[۳۲] است که جمعیت زیادی از آنان اسپانیایی زبان شده‌اند.[۳۳] جامعه در تمدن مایا [ویرایش] پادشاه مایایی یاکسچیلان بهمراه همسرش در دیوارنگاره‌ای با نقوش برجسته که در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. همسر او درحال بریدن زبانش است تا خون خود بر زمین بریزد. این نوعی قربانی غیر جانی برای شاه به شمار می‌آمد. مردم‌نگاری مایاهای باستان که در موزه ملی مکزیک نگه‌داری می‌شود. جامعه مایاها از قبایل به‌هم پیوسته‎ای که در سده‌های پیش از میلاد بتدریج گردهم آمده‌بودند تشکیل می‌شد و فرهنگ در روستاها و شهرها اگرچه با هم در تضاد بود اما وجود نظام شاه-خدایی در این کشور موجب قرابت فرهنگ، زبان و مذهب ساکنان قلمرو مایا شده‌بود که درپی این یک گونهٔ فرهنگی عمومی و کلی در اجتماع مایا‌ها پدید آمد.[۳۴] در نظام مایاها نجیب بودن و طبقه بسیار مهم تلقی می‌شد و هرکس می‌بایست جایگاه خود را از نیاکان به ارث ببرد. شاه در راس همه قرار گرفته و سلسله مراتب نیز بشدت رعایت می‌شد.[۳۵] نظام سیاسی [ویرایش] جامعه مایا در دوران پیشاکلاسیک مبتنی بر زندگی قبیله‌ای بود و هر قبیله رئیسی جداگانه داشت که بر فعالیت‌های مذهبی و خانوادگی و تجاری قبیله نظارت می‌کرد.[۳۶] در مرحله پایانی دوران پیشاکلاسیک سیستم نوین حکومتی مبتنی بر حکومت مرکزی در جامعه مایا پدید آمد و آن این بود که مایاها به این نتیجه رسیدند که در یک جامعه شاه بهتر از رئیس می‌تواند به امورات همه مردم رسیدگی کند. شاه واسطهٔ ارتباط خدایان و انسان تلقی می‌شد و کم کم پذیرش نظام شاهی در جامعه مایاها همه‌گیر شد.[۳۷] کاهنان مذهبی این نکته را برای دردست داشتن نفوذ تایید کردند و این باور رایج شد که سرپیچی از فرمان شاه موجب عقوبت خدایی و زمینی خواهد بود. شاهان مایا برای برقراری هرچه بیشتر نظم در قلمرو تحت امر خود به ایجاد نظام طبقات دست زدند و روحانیان و نظامیان را از خویشاوندان خویش برگزیدند.[۳۸] طبقات اجتماعی [ویرایش] جامعه مایا در این دوران به دو دسته نخبه و غیر نخبه تقسیم می‌شد.[۳۹] جامعه نخبه که طبقه ثروتمندان بود خود دارای دو رده بود که رده اول مربوط به خاندان شاهی بود و رده دوم رده روحانیان و بازرگانان و جنگجویان حرفه‌ای بشمار می‌آمد. دسته غیر نخبه هم کشاورزان، صنعتگران، شکارچیان و هنرمندان بود. صنعتگران ماهر در این میان مقام و منصبی برتر از سایرین داشتند.[۴۰] در نظام سیاسی مایا گاهی یک زن به صدارت و شاهی می‌رسید و تمام امور را در دست می‌گرفت و این زمانی بود که از خاندان شاهی مردی برای این امر وجود نداشته باشد.[۴۱] پوشش و لباس طبقات با هم متفاوت بود و زنان در هر دو طبقه اگرچه لباس نخی یا دامن و پیراهن گشاد می‌پوشیدند اما گلدوزی‌های متفاوت داشتند. مردان طبقه پایین پوشش رویینه‌شان پارچه‌ای بود که اکس نام داشت اما مردان نخبه از شنلی بنام پاتی استفاده می‌کردند.[۴۲] نظام برده‌داری [ویرایش] در جامعه مایاها برده‌داری رواج داشت و تجارت برده نیز از امور مهم بازرگانی مایاها بود.[۴۳] یک شخص در جامعه مایاها از سه طریق ممکن بود برده شود: یکی اینکه ممکن بود سرپرست یک خانواده فقیر برای امرار معاش بهتر دست‌یابی به مال برای بهبود شرایط زندگی یکی از اعضای خانواده‌اش را به‌عنوان برده بفروشد. دوم اینکه ممکن بود کسی جرم یا جنایتی مرتکب شود و در اینصورت این امکان وجود داشت که با تشخیص مقامات قضایی بعنوان جریمه به بردگی محکوم شود و سوم نیز اشخاصی که بعنوان اسیر جنگی در نبرد با اقوام دیگر گرفته می‌شدند خودبه خود برده محسوب شده و از سوی جنگاوران فروخته می‌شدند. البته اگر اسیر از طبقات بالا و نجیب‌زاده جوامع دشمن بود بجای برده شدن طی مراسمی با احترامی ویژه کشته می‌شد که کشتن آنها نوعی مراسم قربانی برای خدایان دانسته شده‌است.[۴۴] که البته با روش آزتک‌ها در قربانی کاملا متفاوت بوده‌است.[۴۵] نظام خانوادگی [ویرایش] در جامعه مایا کوچکترین واحد اجتماعی خانواده محسوب می‌شد که از پدر و مادر و فرزندان و نیز بردگان تشکیل می‌شد. در میان مایا هر خانواده به نوبه خود در میان خانواده‌ای بزرگتر قرار داشت که خانه هایشان را گرداگرد یکدیگر در یک حیاط مشترک می‌ساختند. ازدواج برپایه منصب بود و پدر دختر در سن پایین داماد را از طریق دلالانی که حرفه‌شان پیداکردن همسر و نامزد مناسب در میان طبقات مختلف برای دختران بود، پیدا می‌کرد.تعدد زوجات تنها برای طبقه نخبه مجاز بود و مراسم ازدواج تقریبا بدور از تشریفات و دخالت روحانیان انجام می‌گرفت.[۴۶] هنر مایایی [ویرایش] کاسه قدیمی مایایی مربوط به دوران کلاسیک که در هندوراس بدست آمده‌است گاهی هنر مایاها در دوران کلاسیک یا عصر طلایی شان را برترین و زیباترین مکتب هنری جهان باستان دانسته‌اند. هنر مایایی اگرچه از سنت‌های پیشین نظیر تمدن اولمک بهره می‌برد اما خلاقیت‌هایی که در درون جامعه مایا پدیدار شد چهره‌ای ویژه و متفاوت از تمام تمدن‌های امریکای باستان به آن بخشید. آن‌ها باورهای خود را درارهٔ خدایان از راه خلق آثار هنری بروز می‌دادند.معماری، نقاشی، مجسمه‌سازی، سفالگری از مهم ترین و برجسته ترین هنرهای مایایی بود.[۴۷] معماری [ویرایش] آثار معماری مایاها که تا به امروز بجای مانده عمدتا مبتنی بر ساخت منازل شهری و روستایی، کاخ‌های شاهی و معابد و هرم‌های مذهبی- عبادی و سامانه‌های شهری مانند کانال هاو مخازن آب، راه‌های شهری و بین شهری می‌شد. خیابان‌ها عمدتا بصورت سنگفرش بودند و برای طراحی شهر مهندسان امر ابتدا نقشه شهر را طراحی کرده و سپس نظر مساعد شاه را می‌گرفتند.[۴۸] معمولا ساختمان‌های مذهبی مایاها که بصورت هرم بود با مذهب و ایدئولوژی و نیز با گاهشماری مایایی در ارتباط بود.[۴۹] پلکان در معماری جایگاه ویژه‌ای داشت و در همه آثار بگونه‌ای بچشم می‌آید. در نمای ساختمان از موزاییک و انواع رنگ استفاده می‌شد[۵۰] و بکارگیری نقوش و تصویر‌های مختلف در درون اتاق‌ها یا راهروها و نمای خارجی ساختمان‌های فاخر ویژگی دیگر معماری آمریکای مرکزی در عصر طلایی مایاها بود.[۵۱] مصالح ساختمانی اصلی در معماری مایاها را سنگ آهک تشکیل می‌داد که عمده آثار مایایی از

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: